მორიელი

  ალბათ ბევრმა არ იცის, რომ პლანეტა მარსს ცაზე "კონკურენტი" ჰყავს. ყოველ შემთხვევაში, ასეთი იყო იმ პირთა ჩანაფიქრი, ვინც მორიელის თანავარსკვლავედის მთავარ მნათობს ანტარესი* უწოდა (სურათი 216).

სურ. 216. მორიელის თანავარსკვლავედის საინტერესო ობიექტები

    ანტარესი 1^m,2 კაშკაშა ვარსკვლავია, რომელსაც იოლად შეუძლია ცაზე პლანეტა მარსს ბრწყინვალებაში "გაეჯიბროს". მაგრამ მარსი, როგორც ყველა პლანეტა, მშვიდად და თანაბრად ბრწყინავს; მაშინ როცა ანტარესი, ძლიერ ციმციმებს, რაც ჰორიზონტთან მისი სიახლოვის ბრალია. თუმცა, ასეთი ინტენსიური ციმციმი მხოლოდ ხაზს უსვამს ანტარესის წითელ ფერს.

    ანტარესი წითელი გიგანტია, ბეთელგეიზეზე ცოტაოდენ უფრო ცხელი. მხოლოდ 700 მზეს თუ ექნებოდა ერთი ანტარესისოდენა გამოსხივების ნაკადი. ანტარესსა და დედამიწას შორის არსებული მანძილის გადასალახავად სინათლის სხივებს 173 წელიწადი ესაჭიროება.

    ანტარესიდან 2'',9 მანძილზე მისი 6^m,5 ცისფერი თანამგზავრი იმყოფება, რომელსაც მზეზე 17-ჯერ მეტი გამოსხივება აქვს. ბრწყინვალებაში არსებული მნიშვნელოვანი განსხვავებების გამო, ანტარესის სხივებში მისი თანამგზავრის გამორჩევა საკმაოდ რთული ამოცანაა (სურათი 217).

სურ. 217. ანტარესი.* "არეს"–მარსი; "ანტ" – წინააღმდეგ

    მორიელი ის თანავარსკვლავედია, სადაც ხშირია ახალი ვარსკვლავების აფეთქება. ერთერთი მათგანი ჯერ კიდევ ჩ. ე. 134 წელს აენთო, რის გამოც სახელგანთქმული ჰიპარქე იძულებული გახდა თავიდან გადაეწერა ევროპის პირველი ვარსკვლავთა კატალოგი. იმ დროს ახალი ვარსკვლავების აფეთქებას, თუ შეიძლება ითქვას, ფილოსოფიური მნიშვნელობა ჰქონდა: ეს მოვლენები ძირს უთხრიდა "ზეცის უცვლელობის" მცდარ და გაფუყულ იდეას.

    მორიელის თანავარსკვლავედში ბევრია სხვადასხვა ტიპის ცვალებადი ვარსკვლავი. მათ შორის ყურადღება მხოლოდ ერთს – მორიელის μ ვარსკვლავს მივაპყროთ. ბრწყინვალების მრუდის მიხედვით, ეს ბნელებადი-ცვალებადი ორი  B3 და B6, ცხელი და ელიფსოიდური გიგანტისაგან შედგება. სიმძიმის საერთო ცენტრის გარშემო მათი გარემოქცევის პერიოდი 1,42 დღეღამეს შეადგენს, ხოლო ვარსკვლავის მინიმუმი 3^m,00-3^m,31 ფარგლებში იცვლება 3^m,20 მეორადი მინიმუმით (სურათი 218).

სურ 218.  მორიელის თანავარსკვლავედის μ ვარსკვლავის სისტემა

    მორიელის β ოთხი ვარსკვლავისაგან შედგება: 2^m,6 ცხელი თეთრი ვარსკვლავიდან    მანძილზე ასეთივე ცხელი 5^m,1 თანამგზავრი განთავსდება. ამას გარდა, მორიელის β სპექტრულად ორჯერადია 6,8 დღეღამის პერიოდით. და ბოლოს, 0'',8 მანძილზე მას ჰყავს მეოთხე 9^m,7 თანამგზავრი. ჩვენ ბევრჯერ შევხვედრივართ ჯერად ვარსკვლავებს, ამიტომ აქ კიდევ ერთხელ აღვნიშნავთ, რომ ორჯერადი და ჯერადი სისტემები, როგორც ჩანს, ჩვეულებრივი მოვლენაა – ეს მარტოხელა ვარსკვლავებია გამონაკლისი (სურათი 219).

სურ. 219. მორიელის β–ს ვარსკვლავიერი სისტემა

     მორიელის ζ ვარსკვლავი ოპტიკურად ორჯერადია: მორიელის ζ₁ ვარსკვლავი – გალაქტიკაში ჩვენთვის ცნობილი ვარსკვლავებიდან ყველაზე კაშკაშაა. ცხადია, საუბარია არა ხილულ 3^m,7 სიკაშკაშეზე, არამედ - ამ ვარსკვლავის ნათობაზე, რომელიც მილიონჯერ უფრო მეტ სინათლეს გამოასხივებს, ვიდრე ჩვენი მზე! სხვათა შორის, სამხრეთისაკენ დიდი დახრილობის გამო, ამ ვარსკვლავზე დაკვირვება ჩრდილოეთ ნახევარსფეროს მხოლოდ ეკვატორთან მიახლოებულ რაიონებშია შესაძლებელი.

    მორიელის თანავარსკვლავედი, მშვილდოსნის მსგავსად, მდიდარია ვარსკვლავიერი გროვებით. ექვსი უკაშკაშესი ობიექტია: NGC 6231, NGC 6242, NGC 6405 (M6), NGC 6416, NGC 6475 (M7) და NGC 6093.

     
  ჩვენი ყურადღება მივაპყროთ ორ შესანიშნავ გაფანტულ ვარსკვლავიერი გროვას – M7 და M6. პირველი მათგანი ინტეგრალური ბრწყინვალებით მხოლოდ პლეადებს თუ ჩამოუვარდება. ეს – ჩვენთან ერთერთი უახლოესი და უკაშკაშესი გაფანტული გროვაა. მეორე, M6 ცოტა უფრო შორს არის, რის გამოც M7-ს ბრწყინვალებით ჩამოუვარდება, თუმცა, ისეთივე რაოდენობით შეიცავს ვარსკვლავებს (სურათი 220, 221).

 

სურ. 220. გაფანტული ვარსკვლავიერი გროვა მორიელში - M6

სურ. 221. გაფანტული ვარსკვლავიერი გროვა მორიელში - M7

    მორიელში იხილეთ ასევე სფერული ვარსკვლავიერი გროვები: М4, M62 და M80.
   
   ჩვენს მიერ განხილული თანავარსკვლავედებიდან მორიელი ყველაზე უფრო სამხრეთით მდებარეობს. მისი "ქვედა" საზღვარი ეკვატორიდან 45°-ს ფარგლებშია, ამიტომ საშუალო განედებზე ის მხოლოდ ნაწილობრივ მოჩანს.