სამკუთხედი

    ამ პატარა თანავარსკვლავედში, რომელშიც შეუიარაღებელი თვალით მხოლოდ 15-ოდე ვარსკვლავი განირჩევა, მოჩანს ჩვენთან ერთერთი უახლოესი და საუკეთესოდ შესწავლილი გალაქტიკა M33. ის უნდა ვეძებოთ სამკუთხედის α-ს მარჯვნივ, დაახლოებით ანდრომედას β ვარსკვლავის – მერაქის მიმართულებით (სურათი 238, 239).

სურ. 238. სამკუთხედის თანავარსკვლავედის საინტერესო ობიექტები

   გაითვალისწინეთ, რომ გალაქტიკა M33 ძნელი დასანახია. მართალია, ის ანდრომედას ნისლეულის შემდეგ ყველაზე კაშკაშა გალაქტიკაა (მისი ჯამური "ინტეგრალური" ბრწყინვალება 6^m,2 ვარსკვლავის ბრწყინვალების ტოლია), მაგრამ მისი ზედაპირული სიმკვეთრე მცირეა. ამიტომ, მასზე დაკვირვება მხოლოდ ყველაზე უფრო ბნელ ღამეებში ღირს.

    ტელესკოპში თქვენ პატარა, მრგვალ მანათობელ ლაქას შენიშნავთ, ყოველგვარი წვრილმანების გარეშე. ამ დროს თვალი იმ სხივებს აღიქვამს, რომელიც ამ შორეულმა სისტემამ 1 800 000 წლის წინათ გამოსცა!

სურ. 239. სამკუთხედში M33 ნისლეულის ადგილმდებარეობა ცამრგვალზე

    კარგ ფოტოსურათებზე (სურათი 240) M33 გალაქტიკა ძალზედ ეფექტურია. ჩვენ მას თითქმის "სიბრტყეში" ვუყურებთ, რისი მეშვეობითაც მისი სპირალური ტოტები კარგად დაიკვირვება. ისინი ბევრად უფრო განვითარებულია, ვიდრე ანდრომედას ნისლეულის ან ჩვენი გალაქტიკის შემთხვევაში. შესაბამისად, M33-ის ბირთვსაც ნაკლები მოცულობა უჭირავს.

    ამ გალაქტიკაში დაახლოებით 100-ჯერ ნაკლები რაოდენობის ვარსკვლავია. მათ შორის 200-მდე ცვალებადია, უმეტესწილად – ცეფეიდები. არის გაზოვანი ნისლეულებიც, რომელთა სპექტრი ჩვენს გალაქტიკაში არსებული ნისლეულების მსგავსია. სამაგიეროდ, ბირთვში უმეტესწილად ცხელი ვარსკვლავები განთავსდება, რაც M33-ს ანდრომედასა და ჩვენი ირმის ნახტომისაგან განასხვავებს.

სურ. 240. გალაქტიკა  M33

    საინტერესოა, რომ წითელი ფილტრით გადაღებულ ფოტოსურათებზე M33 "იდღაბნება", თითქოს და სპირალური სტრუქტურა მას სულაც არ აქვს. ეს იმის გამოა, რომ სპირალები ცხელი ვარსკვლავებისაგან შედგება, რომლებიც ტალღის მოკლე სიგრძის მქონე "მოცისფრო" სხივებს გამოსცემენ; სამაგიეროდ, სფერული "ორეოლი" უამრავ წითელ გიგანტს მოიცავს. ეს ფაქტი გვიჩვენებს, რომ კოსმოსური ობიექტები სხვადასხვა სხივებში სხვადასხვაგვარად მოჩანს.

ვერძი

ვერძის თანავარსკვლავედი ღარიბია საინტერესო ობიექტებით. თუმცა, აქაც არის რაღაც ისეთი, რაც უეჭველად იმსახურებს ჩვენს ყურადღებას (სურათი 235).

სურ. 235.  ვერძის თანავარსკვლავედის საინტერესო ობიექტები

    ვერძის თანავარსკვლავედისათვის დამახასიათებელია α, β და γ ვარსკვლავთა სამეული, რომლებიც გარემომცველ, კაშკაშა ვარსკვლავებით ღარიბ ფონზე აშკარად გამოიკეთებიან. γ ფიზიკურად ორჯერადი ვარსკვლავია. ორივე წევრი ერთმანეთის მსგავსია: ცხელი, მოცისფრო-მოთეთრო ვარსკვლავები, ზედაპირის ტემპერატურით 11 000º. კუთხური მანძილი მათ შორის 8" შეადგენს, ამიტომ ეს წყვილი სკოლის ტელესკოპებისთვისაც კი იოლად გასარჩევი ობიექტია.

    საინტერესოა, რომ ვერძის γ ტელესკოპით აღმოჩენილი პირველი ორჯერადი ვარსკვლავია. მისი ორჯერადობა ჯერ კიდევ 1664 წელს აღმოაჩინა სახელგანთქმულმა ფიზიკოსმა  რობერტ ჰუკმა. ამასთან დაკავშირებით, არსებობს საინტერესო ჩანაწერები: "შევამჩნიე, რომ ის ორი პატარა ვარსკვლავისაგან შედგებოდა, რომლებიც ერთმანეთთან ძალზე ახლოს იყვნენ. მსგავსი მოვლენა მთელს ცაზე არასოდეს შემინიშნავს" (სურათი 236).

სურ. 236. ვერძის γ ორჯერადი ვარსკვლავის სისტემა. 10"დობსონი, Х92

    ასევე საინტერესოა ორჯერადი ვარსკვლავი – ვერძის λ, რომელიც 38"-თ დაშორებული
5^m და 8^m ვარსკვლავებისაგან შედგება (სურათი 237). 1781 წლიდან მოყოლებული, როდესაც ამ ვარსკვლავების ურთიერთგანლაგება პირველად შეიცვალა, ისინი უძრავად არიან გაშეშებული ერთმანეთის მიმართ. თუმცა, ორივე ვარსკვლავი სივრცეში ერთი მიმართულებითა და ერთნაირი სიჩქარით მიფრინავს, რაც უბრალო დამთხვევა არ უნდა იყოს. ასეთ შემთხვევებში ითვლება, რომ ორბიტული მოძრაობა გარემოქცევის კოლოსალური ხანგრძლივობის გამოა შეუმჩნეველი.

სურ. 237. ვერძის λ ორჯერადი ვარსკვლავის სისტემა. 10"დობსონი, Х92